Hinek din dengê xwe bilindtir dikin, “Divê tu bibêjî ‘henek’!” Welhasil ji her xwendevanekî pêşniyarek dertê, “Divê tu bibêjî, ‘yarî, tinaz, pêkenok, komedî, lêvok, qilçix, laqirdî, esprî…”
Şikir ji xwedê re ku kes nabêje, ‘genek’! Helbet nivîskarek tenê dikare bi serê xwendevanan nivîseke wisa bihûne. Lê ev erebî-fobî hatiye radeyek wisa ku tenê zirarê dide zimanê kurdî!
Heke tenê ji wan yekî jî bigota, “Koçero, tu şûna peyva ‘Mîzah’ê peyva ‘Humor’ bêjî, çêtir e!” dîsa jî min ê tiştek fêm bikira.
Lê derdê hemûyan tenê yek e, “Bila ne bi erebî be, çi dibe bila bibe!”
Ez dizanim, derdê hemûyan ew e ku moxil û serardê li peyvên ‘biyanî’ bixin û bi vî awayî kurdî ber bi yekîtiyekê ve hilkişînin.
Lê dema ku em wateya têgeh û bintêgehan li nav gohê hev bixin, helbet wê jê tenê zimanzanî û zanistiyeke kor bimîne. Heke di kurdî de gotinek ji bo ‘MÎZAH’a erebî hebûya, me yê bigota ser çavan.
Lê dema ku em têgeh û bintêgehên wekî Mîzah û Qerfê an jî Fêkî û Zebeşê tevlihev bikin, helbet wê hingê ji kurdî tu wateyên xweser nemîne.
Dema meriv zimanekî fêr dibe, meriv xwe fêrî cudahî û (ne)hemwateyiya gotinan jî dike. Hingê meriv çêtir fêm dike ka henek û pêkenok çi ne!
***
Dema ku almanek dibêje "witz" qesta wî/ê jê "pêkenok" e, dema dibêje "spass/scherz" dixwaze bibêje, "henek", lê dema dibêje "humor" behsa hemû bintêgeh/binenavên wekî "spass, witz, Ironie, Spott, Zynismus û hwd..." dike.
Heke mesele wekî "mektep"ê bûya, jixwe va ye her kes jê re ‘Dibistan’ dibêje. Lê dema meriv bêje "Wezareta Perwerdehiyê" meriv jê fêm dike ku wezareta ku bi "dibistan, xwendekar, şagirt, mamoste û hwd.." mijûl dibe...
Berî 70-80 salan hin wêjekarên tirk ji "mûzah"a erebî re 'gulmece' peyda kirin, lê nekarin rasterast di ferhenga gel de bi cih bikin... Ji ber ku "gulmece" têra wateya "mûzah"a erebî nedikir...
Em bêjin hin têgeh di zargotina kurdî(kurmancî) de tunebin, an divê em ji her sê zaravayên din peyda bikin, an divê em bixwe têgeheke lêhatî jê re peyda bikin, an jî bivê nevê ew têgeh wê ji zimanekî din were.
Mesele îro "malper" di kurdî de xweş bi cî bû, lê çima em nikarin ji înternetê re tiştekî peyda bikin!
***
Ev gotinên(henek, qerf, yarî, tinaz, pêkenok, komedî, lêvok, qilçix, laqirdî, esprî!) ku me li jor destnîşan kir, di rastiya xwe de bintêgeh in. Yanî ew ji malbata mîzah/humorê ne... (bifikirin ku em ji tirî, hirmî, sêv, hinar û hwd re dibêjîn ‘fêkî’!)
Ew peyv di bin per û baskên mîzah/humorê de wate û şêweyên yên xwe yên cihê û xweser hene; ev yek di hemû zimanan de jî wisa ye!
Ez dizanim ku "mîzah" ji koka xwe peyveke erebî ye; lê mixabin heta niha jî min peyveke kurdî jê re peyda nekiriye.
Heke canik û camêrek peyveke kurdî ya resen û lêhatî bizanibe bila biferme ji me gişan re bibêje. Lê ku tunebe li şûna "Humor"a zimanên ewropî çima em nebêjin "mîzah"a cîranê xwe?
Erê kurd ji hin şêweyên mîzahê re dibêjin "qerf, yarî, tinaz, henek, pêkenok, laqirdî, komedî, lêvok, pêvok û hwd." lê ev yek peyv jî li şûna mîzah/humorê nagire!
Niha mesele ev e: zebeş endamek ji malbata fêkî/mêwe ye! Lê çênabe ku meriv ji tenê ji fêkî re bibêje zebeş e, hingê emê gunehê endamên din ên fêkî bixine stûyê xwe!
***
Di zimanê ingilîzî/almanî/erebî/tirkî/ûhwd. her mesele wek hev e! Ji ber ku "qerf, yarî, tinaz, henek, pêkenok, laqirdî, komedî, lêvok, pêvok û hwd." her yek di bin banê mîzah/humorê de şêweyên xwe yên cuda û cihê hene... Yanî tinaz û pêkenokek çawa ku naşibin hev, her wiha henek û yariyek jî naşibin hev. (Gelo zebeş û petîx dişibin hev???) Loma ji van gişan re serenavek lazim e. (Loma ji zebeş û petîx û hwd. re fêkî gotine!)
Berî her tiştî ez dixwazim bibêjim ku ez ne dildarê wê yekê me ku gotinineke biyanî bînim di kurdî de bi cih bikim. Lê hin têgeh û sertêgeh hene ku meriv mecbûrê hin kok-peyvên biyanî ne.
Heke mesele wekî "qatlîam"ê bûya me yê bigota di kurdî de kêm-zêde jê re "komkujî" dibêjin; bo "ştexilîn" peyîvîn; edebiyat:wêje û hwd.
Bo nimûne: peyva "wêje" di kurdî wekî sertêgehekê ye ku ji bo hemû çeşnên "roman, çîrok, helbest, pexşan, mîzah, rexne, gotar û hwd."ê tê gotin. Lê têhega "henek", ez dibêjim qey "qerf, yarî, tinaz, pêkenok, laqirdî û hwd." di nav xwe de nahewîne.
Belkî wateya wan nêzîkî hev be, lê dîsa jî ji hemû şêweyên vegotin û derbirînê re têgeh û bintêgehên xweser pêwîst in...
Evdile Koçer
evdilekocer@yahoo.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder